Observaties

De afgelopen weken is er terecht veel gekrakeel geweest over de gang van zaken in strafzaken in Coronatijd. Terechte kritiek over niet functionerende videoverbindingen, timeslots van 45 minuten, advocaten die niet op de zitting mochten komen terwijl de officier dat wel mocht en ga zo maar door. Nu de ergste kruitdamp is opgetrokken en het stof neergedwarreld, kunnen we voorzichtig de balans opmaken of er ook positieve kanten zitten aan die gedwongen innovaties.

Als je advocaat in Deventer of elders buiten de grote steden bent, moet je voor iedere zaak naar een andere stad. Meestal naar Zwolle (68km op en neer), vaak naar Almelo (97 km), Arnhem (87 km) of Zutphen (31 km). Soms ook naar Leeuwarden (269 km) of Assen (260 km). Veel zittingen duren maar kort. De gemiddelde voorgeleiding bij de RC: 20-30 minuten ,raadkamer gevangenhouding: 10-20 minuten, bezwaar tegen de omzetting van een taakstraf: een half uurtje, klaagschrift beslag: 20-30 minuten, beklag tegen een ingevorderd rijbewijs: 20 minuten en een gewone proformazitting waar alleen een opheffings- of schorsingsverzoek wordt gedaan misschien 30 minuten. In uitzonderlijke gevallen duurt het allemaal langer. Dat betekent dat ik “normaal gesproken” 269 kilometer ( bij 100 km/uur plus parkeren, melden en wachten ca. 4 uur) rijd op en neer naar Leeuwarden voor een zitting van ca. een kwartier. De betreffende cliënt wordt (soms al om 6.00 uur) opgehaald in een Penitentiaire Inrichting ergens in het land en wordt vervolgens, meestal via meerdere stops op andere rechtbanken en politiebureaus, aangevoerd en na de zitting vaak pas laat en opnieuw met meerdere stops, weer teruggebracht. Al met al zijn dat dus dagelijks vele honderden ritten van advocaten en de Dienst Vervoer & Ondersteuning. Tienduizenden kilometers, honderden mensuren.

Voor veel van dit soort (met name raadkamer-)zittingen, is bovendien de aanwezigheid van de cliënt en zelfs die van de advocaat niet echt noodzakelijk. Vaak is er alleen een juridische vraag of vraagje aan de orde, soms alleen een feitelijke kwestie. Daar doet onze aanwezigheid weinig toe of af.

In Zwolle (waar alles beter is) doen wij al jaren videoraadkamerzittingen gevangenhouding. Tenminste, als iemand gedetineerd is in de PI Zwolle of de Karelskamp in Almelo. De raadsman/vrouw mag dan kiezen of hij/zij naar de PI gaat om de cliënt bij te staan of dat hij/zij naar de zitting op de rechtbank komt. De verbinding werkt vrijwel altijd prima, het geluid is uitstekend, je kunt je cliënt zien en hij kan jou zien. Wij waren er dus al aan gewend. In sommige gevallen ga je naar de PI (om de hand van de ene cliënt vast te houden) en in andere naar de rechtbank (om de rechters dringend in de ogen te kijken). Daar is nu dus de videozitting vanuit je eigen kantoor bij gekomen en verbindingen met alle Huizen van Bewaring en politiebureaus.

Als je de meeste advocaten voor de Coronacrisis zou hebben gevraagd wat ze van videoverbindingen vonden, hadden ze waarschijnlijk allemaal gezegd dat te verfoeien. Dat is ook wel begrijpelijk, want er gaat uiteraard wat verloren. Zo kun je je cliënt geen schop meer verkopen om te voorkomen dat hij nog meer onzin uitkraamt en ook de bodylanguage gaat goeddeels verloren. Aan de andere kant zijn er ook voordelen, zoals wij in Zwolle ook hebben gezien. Als de omstandigheden en verbindingen goed zijn en je de zaak met je cliënt kunt voorbespreken, blijken advocaten en cliënten als ze er eenmaal aan gewend zijn, veel minder negatief. Veel cliënten hebben weinig zin om de hele dag in de bus te zitten. Anderen zien het vooral als een dagje uit. Het bespaart iedereen veel tijd en moeite. Ook voor de advocaat. Die kan immers op dezelfde ochtend een raadkamer in Leeuwarden, een in Arnhem en een in Zwolle doen en hoeft zijn cliënten dus niet meer met een vervanger op te zadelen. Het bespaart daarnaast CO2, benzine, reistijd- en kilometervergoeding, het vermindert files en de druk op DV&O en de politie en ga zo maar door.

Nu de infrastructuur er is (die was er zonder Corona nooit of pas over 50 jaar gekomen….), moeten wij ons afvragen wat nog normaal is. Of we niet via veilige verbindingen ook verhoren bij kunnen wonen, cliënten kunnen spreken zonder de beperkingen van tijdslimieten, spreekkamerbezetting, en bloktijden. Zonder de ellende van de terugbelverzoeken, bezoekafspraken, Teleonarigheid en ga zo maar door. Zou het niet fantastisch zijn als je desnoods een paar keer per week met een cliënt kunt videobellen?

We zouden kunnen beginnen om na de Coronacrisis op vrijwillige basis (en met een aantal mitsen en maren) de videozitting “erin te houden” en de videoverbindingen uit te breiden naar gesprekken met gedetineerde cliënten. Ik voorspel dat er heel veel advocaten en cliënten zijn die over hun aanvankelijke scepsis heen zullen stappen en zien dat in veel gevallen de nadelen echt niet opwegen tegen de voordelen. Niet voor de cliënt, niet voor de verdediging en niet voor de samenleving.

Met enige regelmaat zeg ik op Twitter à la Finkers dat in het Oosten alles beter is, als een soort kwinkslag naar de rest van het land. Ik begin mij naar aanleiding van wat ons allemaal overkomt in de Coronacrisis alleen af te vragen of het wellicht niet echt zo is.

In het Oosten zijn de lijnen kort. Dat is zo omdat wij (alle partijen betrokken in het strafproces) elkaar zeer regelmatig spreken. Ik som even wat overlegjes op:

• *Overleg Deken-President Rechtbank- Hoofdofficier. Minstens 4x per jaar en desnodig ook bijgewoond door de betreffende portefeuillehouder. In Coronatijd iedere week.
• *Strafketenberaad. 4x per jaar georganiseerd door het parket Oost-Nederland. Alle betrokken partijen worden hiervoor uitgenodigd en verschijnen daar ook: Rechtbank, OM, Balie, Politie, Reclassering, PI’s, Psychiatrie, NIFP, Jeugdzorg/Kinderbescherming e.d. Ieder kan onderwerpen of problemen aanleveren ter bespreking of voordrachten houden omtrent nieuwe ontwikkelingen, deskundigen komen praatjes houden, OM deelt doorloopcijfers etc. Na afloop is er ruimte voor informeel overleg.
• *Arrondissementaal Juridisch Beraad. Ook georganiseerd door het parket Oost-Nederland. 3 tot 4 x per jaar naar aanleiding van een bepaald actueel onderwerp. Alle bovenstaande partijen worden weer uitgenodigd als het onderwerp voor hen van belang zou kunnen zijn. Ook schuiven eventueel burgermeesters, geneesheer-directeuren of andere derden aan. Nadien weer volop ruimte voor informeel overleg.
• *Arrondissementaal Platform Jeugdcriminaliteit. Ca. 4x per jaar overleg over jeugdrecht met alle betrokken partijen: De jeugdinrichtingen, NIFP, Politie, Gemeenten, Jeugdbescherming, Rechtbanken, OM, Advocatuur, Jeugdreclassering, Raad voor de Kinderbescherming etc.
• *Smeerolieoverleg. Onregelmatig, maar zeker 2 x per jaar. Overleg(je) tussen de Sectorvoorzitter Straf van de rechtbank Overijssel en de portefeuillehouder strafrecht uit de Raad van de Orde, aangevuld met een vertegenwoordiger van de Almelose Strafbalie. In Coronatijd wekelijks.
• *Jaarlijks overleg tussen de leden van de Raad van de Orde en alle sectorvoorzitters en het gerechtsbestuur. In verband met Corona nu vaker per Skype.
• * Jaarlijks overleg tussen de sectorvoorzitter straf van het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden en de Deken en portefeuillehouder strafrecht Overijssel.

Ik wil niet beweren dat ik er altijd ben, maar wel bijna altijd. Dat levert in de eerste plaats op dat je elkaar kent en elkaar kunt bereiken. Ik beschik over alle mobiele nummers van de hiervoor genoemde personen. Ook de President, de Hoofdofficier en de baas van de politie nemen altijd op als ik bel, of bellen dezelfde dag terug. Appen, mailen en sms’en mag ook.

Uit al deze contacten is onder andere ook voortgevloeid dat wij 2x per jaar de rechtstreekse e-mailadressen krijgen van alle Officieren van Justitie en alle doorkiesnummers van de politie. Dat was even wennen, maar inmiddels wil niemand meer anders. Het bespaart ons allemaal heel veel tijd. Ik besef dat vaak pas weer als ik 6x moet bellen en 4x moet mailen om een Officier van Justitie in Noord-Holland aan de lijn te krijgen.

Daardoor kunnen wij ons ook gemakkelijk laten horen als ons iets niet bevalt of als er iets niet goed gaat. Ik ben er van overtuigd dat dat ook de reden is waarom een klaagschrift beslag, een bezwaar tegen de omzetting van een taakstraf of een klaagschrift tegen de inhouding van een rijbewijs “bij ons” binnen 1-3 weken op de zitting staat. Hier wordt het ook normaal gevonden dat je je cliënt die op het bureau zit zo vaak je dat wil en zo lang als je dat wil telefonisch kunt spreken met de looptelefoon. Bij de planning van een zaak word je gebeld. Er kan gevráágd worden of je op een bepaalde datum wellicht een vervangende collega hebt, maar als je dat niet wil, wordt de zaak niet op die datum gepland. Daar staat dan wel weer tegenover dat wij niet tegen de griffie zeggen dat we het komend half jaar verhinderd zijn (schijnt voor te komen). Als je aanhouding vraagt omdat je pas kort voor de zitting benaderd bent door de client, dan krijg je die aanhouding en word je niet afgescheept met de mededeling dat je de zaak dan maar niet aan had moeten nemen omdat je wist dat je verhinderd was. Daar staat dan wel weer tegenover dat wij daar geen misbruik van maken. Iedere advocaat kan bovendien bij ergernissen zijn of haar portefeuillehouder bellen en die kan het direct neerleggen waar het hoort. Ofwel in een van bovenstaande overleggen, ofwel gewoon rechtstreeks bij de betreffende sectorvoorzitter, bestuurder of Officier.

Een ander groot voordeel is dat je in al die formele en informele overleggen voortdurend het belang van de client/justitiabele en de advocatuur kunt uitleggen. Iedereen is namelijk vaak zo bezig met zijn eigen tuintje, dat hij/zij de rest van de wereld niet meer ziet. Dat geldt overigens ook voor ons. Ik heb al talloze malen meegemaakt dat de overige aanwezigen een soort aha-erlebnis hadden nadat ik iets vanuit ons perspectief had beschreven of uitgelegd. Op de langere termijn ontstaat er dan bij de overige partijen veel meer begrip van en respect voor de rol van de ander. Ik heb namelijk ook regelmatig zo’n aha-erlebnis gehad als iemand van het NIFP of de Politie iets uitlegde. Inmiddels wordt er uit diverse hoek regelmatig aan ons gevraagd: “Zien we iets over het hoofd? Wat hebben jullie nodig”?

Omgekeerd werkt het natuurlijk ook zo. Als de rechtbank of het parket bedenkingen hebben bij een advocaat of diens optreden, wordt de Deken benaderd, die de betreffende portefeuillehouder erbij betrekt. Er worden geen klachten ingediend of op hoge toon met elkaar gesproken. De Deken en de portefeuillehouder bezoeken de betreffende advocaat en gaan na of de bedenkingen terecht zijn. Soms is dat zo, maar soms ook niet. Er wordt met de advocaat gesproken ipv tegen de advocaat. Als iemand hulp of coaching nodig heeft, krijgt hij of zij dat, als er maatregelen nodig zijn worden die getroffen en een ander wordt vervolgens rechtstreeks terug gekoppeld aan degene die het signaal heeft afgegeven.

Voor deze manier van communiceren is wel vereist dat er bij alle partijen een grote mate van welwillendheid en vertrouwen is (en dat je geen mensen gaat lopen “stalken”. Iedereen heeft het druk). Die welwillendheid is er hier in het Oosten zeker. Vertrouwen en welwillendheid komen alleen niet uit de lucht vallen. Dat moet groeien.

Wat ook helpt is de nuchtere manier van doen in het oosten. Het gaat hier zelden of nooit om de persoon, de functie of de titel De hotemetoot met grenzeloze ambitie komt hier niet ver. Op moeilijkdoenerij volgt hier immers meestal niet meer dan: “O”. Hier staat niemand met de billen bij elkaar geknepen in de houding voor de President omdat hij de President is. Daar heeft deze President dan ook volstrekt geen behoefte aan.

De problemen die op Twitter worden gesignaleerd mbt videoverbindingen e.d. lijken hier (afgezien van de eerste week) niet te spelen (het viel zelfs Saskia Belleman op). Ik heb meerdere MK-zittingen gedaan die gewoon meer dan anderhalf uur duurden, zonder dat het (terecht!) veel bekritiseerde 45 minuten slot ging spelen. Naar ik begrijp omdat er meerdere slots waren geboekt en omdat er in overleg (daar is-ie weer) tussen de rechtbank, het OM en DJI (die elkaar kennen en elkaar regelmatig spreken) is geregeld dat het in de bajessen in Almelo en Zwolle gewoon kan.

De sfeer is hier zo dat het ondenkbaar is dat een verdachte wordt afgekapt als die 45 minuten om zijn. Ondenkbaar dat de rechtbank daarmee akkoord zou gaan. De verbindingen zijn uitgebreid getest en er zijn bij iedere zitting twee griffiers ipv één aanwezig. Eentje om te schrijven en de daartoe opgeleide ander om de verbindingen te fiksen of te herstellen. En er zit een IT-er op de tribune. Hier geen hulpeloze blikken naar links van rechters in paniek. Het beeld was (in ieder geval in mijn zittingen) uitstekend en het geluid ook. Jij kunt je client zien en je client kan jou zien. Deze rechtbank weet dat het goed moet zijn en heeft voldoende respect voor ons en onze cliënten om dat te regelen.

Natuurlijk zijn er dingen in het begin van de Coronacrisis niet gegaan zoals we dat liever hadden gezien en zoals het ook had gemoeten. Dat neemt niet weg dat er voortdurend overleg is geweest tussen de plaatselijke Orde, de President en de Hoofdofficier enerzijds en de sectorvoorzitter en de portefeuillehouder anderzijds. In een crisissituatie is alles anders, moeten belangen tegen elkaar worden afgewogen en bemoeit ook de hogere legerleiding zich ineens met de plaatselijke gang van zaken. Dat is als het goed is nu achter de rug. De rechtbanken krijgen/nemen hun autonomie als het goed is terug. Dat maakt ook onze invloed weer groter.

Ik schrijf dit stukje om te onderzoeken of het hier echt beter is. Als dat zo blijkt te zijn, kunnen andere gerechten en procesdeelnemers zien dat het ook op deze manier kan. Dat leidt namelijk tot betere rechtspraak. Ook of juist in Coronatijd. Als het in het Oosten kan, waarom dan niet in de rest van het land? Als het niet zo blijkt te zijn, zal ik het nooit meer zeggen.

Mocht u op grote problemen in Overijssel stuiten, dan weet u wie u moet benaderen. Ik hoor daarnaast graag of alles in het Oost’n inderdaad beter is.