Observaties

De afgelopen jaren heb ik al vaak stukjes willen schrijven over uiteenlopende schandalen en eigen observaties waarbij het recht een rol speelt. De Toeslagenaffaire, de aardbevingen in Groningen, bestuurlijke maatregelen en ga zo maar door. Steeds heb ik er van afgezien, totdat ik de rode draad begon te zien die dit alles verbindt.

Nederland komt steevast in lijstjes over tevredenheid van de burgers, kwaliteit van de rechtstaat, ontwikkelingsniveau etc in de top 5, of in ieder geval in de top 10. Wie van buiten ons land kijkt, ziet ook een fantastisch land. Of, om met een filosoof die niet van visie houdt te spreken: een gaaf land. En ook voor de mensen zoals ik (om met een andere filosoof te spreken: de 6 en 7 vinkers) is dit een bijzonder prettig land waar alles goed geregeld is. Prima en betaalbare gezondheidszorg, prima onderwijs voor iedereen, veiligheid, toegankelijke en betaalbare rechtspraak en een goed sociaal vangnet.

Observatie 1: Ik zie al 30 jaar iedere dag een stroom mensen door mijn kantoor trekken voor wie dat allemaal niet geldt. Mensen die maar niet aan het werk komen, die arbeidsongeschikt (en dus verplicht arm) zijn. Mensen die ondanks alle mogelijkheden geen enkele school afmaken, terwijl heel veel van hen die capaciteiten best hebben. Armoede, onderontwikkeling, schulden, psychiatrie, huiselijk geweld, onmacht, verslaving, ik zie het iedere dag. Kortom: dit is een gaaf land, maar voor wie? Kennelijk lijden wij en degenen die die lijstjes maken aan collectief gezichtsbedrog.

Observatie 2:  Het Recht. Ja, u kunt tegen iedereen en zijn moeder (en vooral ook de Staat) procederen en u krijgt ook een eerlijk proces. U gaat alleen wel alles verliezen. Dat zeggen ze er dan weer niet bij. De toeslagenouders hebben alle procedures tegen de Belastingdienst verloren, ondanks dat nu blijkt dat sprake was van institutioneel racisme. Die rechters (en de Raad van State) hebben het recht toegepast, dat wel. Al die kinderen die uit huis geplaatst zijn, zijn allemaal door rechters uit huis geplaatst. Ook die hebben het recht toegepast. Wat heeft al dat geprocedeer de Groningers met hun verzakte huizen en de mensen langs de Betuwelijn opgeleverd? En nog zo’n mooi voorbeeld: de Wet Openbaarheid van Bestuur. Je mag alles opvragen. Alles. Alleen je krijgt uitsluitend op twee woorden na zwart gemaakte stukken, waar niets uit op te maken is. Uit uw eigen dossier, nota bene. Uiteraard mag je daarvan ook allemaal in beroep. We zijn een fatsoenlijk land tenslotte. Helaas zal het u alleen niet baten. Al dat gezwart wordt meestal goedgekeurd door de rechterlijke macht in verband met de belangen of de veiligheid van de Staat. Er is zelfs een woord voor: De Rutte-doctrine.

Observatie 3: regels leiden in de praktijk vaak tot andere gevolgen dan per se beoogd. Beste voorbeeld is de mevrouw in de Bijstand die zo dom was te erkennen dat zij iedere week een tas boodschappen van haar moeder kreeg en een astronomisch bedrag aan uitkering moest terugbetalen omdat dat deel onterecht zou zijn verstrekt. Nog los van het feit dat deze harteloze opstelling (waarom zou je niet blij zijn voor deze mevrouw?) gewoon het gevolg is van de spijkerharde wetgeving (en alle procedures dus door mevrouw zijn verloren), valt op dat politici over elkaar heen buitelden om er schade van te spreken. Hoezo dan? Jullie hebben die regels toch zelf gemaakt?

Observatie 4: de verdachte moet kapot. En wel tot het eind van zijn leven. Wij juristen zijn allemaal opgevoed met het principe van de tweede kans. Je rekent af voor je misdaden en begint opnieuw. Desnoods helpen we je resocialiseren. Dat is allemaal al lang niet meer zo.

Naast de straf is er in de eerste plaats de ontnemingsvordering gekomen. Een aparte procedure waarin de rechter vaststelt hoeveel criminele winst je hebt genoten en hoeveel je daarvan moet terugbetalen aan de Staat. Alle denkbare verweren hiertegen zijn inmiddels afgewezen. Het maakt niks uit of je een sloeber bent die alles aan drugs of gokken heeft opgemaakt. Je hebt het voordeel gehad en dus moet je terugbetalen. Het maakt ook niks uit of dat volstrekt onmogelijk is (geen opleiding, geen baan, andere schulden, arbeidsongeschikt). Betalen zul je. Met volledige miskenning van het feit dat verreweg de meeste “misdaad” wordt gepleegd door mensen die geen andere opties in hun ellendige leven hebben. En natuurlijk: bij de vaststelling van het wederrechtelijk genoten voordeel zeggen rechters vaak dat u altijd om vermindering of kwijtschelding kunt vragen. Inderdaad. Dat kan. Wat ze er niet bij vertellen dat die verzoeken vrijwel allemaal en altijd worden afgewezen. Vaak met de mededeling dat u nu wel arbeidsongeschikt bent, maar dat dat niet zo hoeft te blijven. En dat u de Staatsloterij zou kunnen winnen of een erfenis zou kunnen krijgen (op dat laatste is bij de meeste clientèle de kans meestal nog kleiner dan het winnen van de Jackpot in de Staatsloterij). Alleen als u een 85-jarige uitbehandelde kankerpatiënt bent heeft u een kans(je). Ook hier: we hebben een prachtige procedure, maar winnen ho maar. Het CJIB incasseert vervolgens en kan bij niet betaling tot 3 jaar gijzeling vragen. Dat leidt dan bijvoorbeeld tot de absurde situatie dat iemand een taakstraf krijgt wegens een wietplantage, maar wel 3 jaar de bak indraait voor een ontnemingsvordering die hij nooit zal kunnen betalen. Na die 3 jaar moet je natuurlijk nog steeds betalen. Weer de deurwaarder, weer beslagen, torenhoge kosten en alle stress van dien.

Naast de ontnemingsvordering is er de schadevergoedingsmaatregel. Kort gezegd houdt die in dat de Staat de incasso van een in het strafproces toegewezen schadevergoedingsvordering overneemt en desnoods aan het slachtoffer voorschiet (na 8 maanden vruchteloos incasseren en tot € 5.000,= of het volledige toegekende bedrag bij zeer zware delicten). Daarnaast bepaalt de rechter het aantal dagen gijzeling (opsluiting) die de veroordeelde zou moeten ondergaan bij niet betaling. Als hij daarna vrij komt, moet hij overigens nog steeds betalen. Sloeber of geen sloeber. Vooruitzichten of niet. Arbeidsongeschikt of niet.

Deze beide maatregelen leiden ertoe dat veroordeelden ieder jaar weer moeten martelen om een betalingsregeling overeen te komen met het CJIB. Het CJIB stelt overigens ondanks het feit dat iemand moet leven van € 60,= in de week, vaak betalingsregelingen voor van € 150,= per maand. Puur omdat iemand niet gegijzeld wil worden, gaat men akkoord en moet vervolgens iedere weer maand hosselen om nota bene de Staat te betalen.

Vorenstaande ellende behoort inmiddels tot ons dagelijkse werk. Helaas was de Staat en dan met name de lagere overheid, van mening dat het allemaal nog niet erg genoeg was en heeft de bestuurlijke maatregelen ontdekt. Zonder dat al te juridisch te maken komt het er op neer dat de plaatselijke politie de burgemeester informeert over misdrijven en verdenkingen in diens ambtsgebied. De burgemeester kan vervolgens een woning of bedrijfspand sluiten voor een periode van 3-6 maanden nadat er bijvoorbeeld een wiet plantage in is aangetroffen. Dat u daardoor brodeloos wordt of dat uw minderjarige kindertjes ook op straat komen te staan doet er niet toe. Tijdens die periode valt er waarschijnlijk ook een brief op de mat van de woningbouwvereniging die u vraagt de huurovereenkomst op te zeggen. Dat doet u natuurlijk niet en dan volgt een procedure tot ontbinding en ontruiming van de huurovereenkomst. En, oh ja, u komt in Deventer, Apeldoorn en Zutphen (de zogenaamde Stedendriehoek) op een zwarte lijst waardoor u zich de komende 6 jaar niet kunt inschrijven als woningzoekende. En ook uw bloedjes van kinderen dus dakloos zijn. De wachttijd voor een sociale huurwoning is na die 6 jaar overigens 7-9 jaar. En, oh ja, denk niet dat u als huizenbezitter niets kan overkomen. Als de hypotheekverstrekker er lucht van krijgt (en rara hoe zou dat nou kunnen), wordt uw hypotheek opgezegd en uw huis openbaar geveild.

Dan is er nog de last onder dwangsom. Als de gemeente er lucht van krijgt dat u zich met verboden activiteiten bezighoudt, wordt u een last onder dwangsom aangezegd. Die houdt in dat u € 25.000,= moet betalen als u opnieuw de fout in gaat. En we maken een melding bij Veilig Thuis, die met de school van uw kinderen gaat praten en als u dat niet goed vindt een melding doet bij Jeugdzorg…… Dan is er nog de Belastingdienst. Daar krijgt u een brief van dat u inkomsten uit misdrijven hebt gehad, die worden geschat op € xxx,= en dat u daar 50% belasting over moet betalen en daarnaast een boete (meestal de overgebleven 50%) wegens het niet doen van een correcte aangifte. Tot slot willen ook de “Sociale” Dienst en de UWV een graantje meepikken en vorderen de aan u verstrekte uitkering terug. Dat laatste loopt pas echt in de papieren. En dit alles terwijl u niets had, niets heeft en vermoedelijk ook nooit iets zult hebben (want arm, onderonwikkeld, gestoord, verslaafd etc.) En last but not least: uw verblijfsvergunning wordt ingetrokken. Gaat u maar weer wonen in het land waaruit u als 2-jarige vertrok.

Ik zie regelmatig dat al deze maatregelen (ontneming, schadevergoeding, terugvordering uitkering, belastingheffing, bestuurlijke matregelen, ontruiming tegelijk op een en dezelfde persoon worden toegepast. Het spreekt voor zich dat u zich tegen al deze beslissingen kunt verzetten. Eerst mag u zienswijzen indienen (legt men naast zich neer), dan mag u een bezwaarschrift indienen tegen het besluit dat ondanks uw zienswijzen is genomen (heroverweging door het orgaan dat het besluit nam, dus volslagen kansloos), dan mag u in beroep bij rechtbanken en Raad van State. Ook die procedures gaat u glansrijk verliezen. Wat u ook verzint. Verweer tegen de verzochte ontbinding en ontruiming bij de Kantonrechter? Kansloos. Verweer bij verzochte uithuisplaatsing? Kansloos. Kort geding tegen de gedwongen verkoop va uw woning? Check uw bankvoorwaarden: kansloos.

Door al deze maatregelen samen worden mensen voor tientallen jaren volledig murw gemaakt. Ze doen niet meer mee in het arbeidsproces (waarom zou je?) en kiezen regelmatig voor nog meer misdaad omdat ze geen andere opties meer zien. Ik vertel in pleidooien graag dat een client mij belde met de volgende mededeling: “Ik wilde je toch even laten weten dat ik vandaag het laatste beetje van mijn ontnemingsvordering bij elkaar heb geknipt”. Lekker gewerkt, overheid……

Observatie 5: schuldhulp. Voor mensen die er niet meer uitkomen met hun schulden is de Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen ontwikkeld. Die komt er op neer dat als u daarin wordt toegelaten, een bewindvoerder uw schulden en bezittingen inventariseert en uw inkomen de komende 3 jaar afroomt tot 10% beneden bijstandsniveau. Na die drie jaar wordt wat er is gespaard (na aftrek van de niet onaanzienlijke kosten van de bewindvoerder) verdeeld onder de schuldeisers. Dat mensen hierdoor drie jaar op hun gat blijven zitten en ook de crediteuren maar een fractie van hun vordering betaald krijgen is niet het grootste probleem. Het grootste probleem is dat je niet tot de WSNP wordt toegelaten als je schulden hebt die niet ter goeder trouw zijn gemaakt. Heeft u openstaande ontnemingsvorderingen, vorderingen van benadeelde partijen, terugvorderingen van de Sociale Dienst en UWV, bestuurlijke en andere boetes en ga zo maar door: u komt niet in de WSNP en zult tot het eind van uw dagen deurwaarders met alle kosten van dien, gijzeling en andere narigheid moeten verdragen.

Eigen schuld? Veel mensen zullen bij het lezen van dit stuk denken: jamaar, ze kunnen toch gewoon een baan zoeken, afkicken, stoppen met wiet kweken, naar school gaan enzovoorts. Nee. Heel veel mensen kunnen dat niet. Nogmaals: niet omdat ze niet willen, maar vanwege armoede, onderontwikkeling, schulden, psychische problemen, huiselijk geweld, verslaving of een combinatie van dat allemaal.

De Rode Draad: We hebben optisch een gaaf land gecreëerd waar alles er prachtig uit ziet, maar waar onder de streep grote problemen zijn. Daarnaast hebben we een bestuurlijke elite (jawel), de Minister-President voorop, die niet in staat is buiten haar eigen wereld of buiten haar eigen opvattingen te kijken. Op papier is de rechtsbescherming van de burger perfect op orde. Je kunt van alles in bezwaar en beroep, de toegang tot het recht is redelijk goed, maar echte bescherming tegen met name de overheid kunt je vergeten. Je kunt dat de rechter verwijten (die kan immers ook toetsen aan verdragen of als ze er helemaal niet meer uitkomen aan het Natuurrecht of het Ongeschreven recht), maar dat is teveel gevraagd. De rechter moet echte instrumenten hebben om onrecht te zien en er naar eigen inzicht een einde aan te maken.

Omdat ik niet alleen maar wat wil roepen heb ik in ieder geval de volgende aanbevelingen:

• Hervorm het bestuursrecht. Bied de burger echte rechtsbescherming of schaf het af.
• Kijk (vooraf of achteraf) wat regelgeving onder de streep, op de werkvloer, doet met mensen. Regels zijn er voor mensen en niet andersom. Kijk met een realistisch in plaats van een populistisch oog naar de negatieve effecten van ogenschijnlijk terecht strenge regels.
• Geef de rechter in veel wetten die burgers rechtstreeks raken, de discretionaire bevoegdheid een bepaalde regel niet of anders toe te passen gelet op de onredelijke gevolgen van de omstandigheden van het geval.
• Stop onmiddellijk met bestuurlijke maatregelen die in strijd zijn met de mensenrechten (huissluitingen) of als er al andere maatregelen getroffen zijn (ontneming bv).
• Leg het risico van kredietverlening bij de kredietverstrekker, niet bij de kredietnemer. Dat is immers iemand die geen geld heeft om iets direct te kopen. De kredietverstrekker is vaak een multinational. Laat na onderzoek door de bewindvoerder onder omstandigehden, boetes, ontnemingsvorderingen e.d. toe tot de WSNP. En hervorm die WSNP.
• Ook de overheid moet op de eigen blaren zitten. Als de overheid ten onrechte een uitkering of toeslag heeft verstrekt, moet de overheid de fout bij zichzelf zoeken en niet bij de burger. Er is namelijk geen begin van een machtsevenwicht tussen die twee.
• Stop ermee mensen tot het eind van hun dagen kapot te maken. Als er geen enkele ruimte is voor terugbetaling van criminele winst en geen enkel vermoeden dat iemand enig vermogensbestanddeel heeft, wijs dan de vordering af. Geef ons advocaten deugdelijke regels waarmee we dat kunnen afdwingen. Ontneming alleen waar het voor bedoeld is: afpakken van Porsches, huizen in Frankrijk en waterscooters, niet het stalken van sloebers.
• Investeer gigantisch in de GGZ en in de Jeugdzorg. Dat betaalt zich vanzelf terug in minder misdaad en minder ellende. Jarenlange wachtlijsten en slechte onderzoeken in verband met capaciteitsgebrek zijn onacceptabel.

Vanzelfsprekend zijn deze aanbevelingen niet compleet, niet volledig en vast ook niet geheel correct. Ik ben tenslotte maar deskundig op een deel ervan. Dat kan me niet schelen. Ze zijn bedoeld als discussiestuk. Ik houd me aanbevolen voor wijzigingen en aanvullingen. Laten we er voor iedereen een gaaf land van maken.