De afgelopen weken weer berichten over nieuwe hordes vluchtelingen die Fort Europa bestormen. Op de vlucht voor oorlog, geweld of armoede wagen ze, vaak geholpen door niets ontziende mensenhandelaren, de gevaarlijke oversteek naar vrijheid, veiligheid en welvaart. Italië dreigt ze, tegen alle afspraken in, allemaal Europa in te sturen en in ons eigen land worden weer in sneltreinvaart oude gevangenissen en kloosters omgetoverd tot AZC’s, met alle ellende in de komende jaren van dien.
Daarnaast het bericht dat de door mij zo geliefde République du Mali opnieuw wordt bedreigd door Touaregrebellen terwijl de president, die toch al in weelde baadt, nog eens een vliegtuig van 30 miljoen heeft gekocht, waardoor het straatarme Mali op het matje moet komen bij het IMF en de ontwikkelingshulp in afwachting daarvan wordt opgeschort.
Twee nieuwsfeiten die ogenschijnlijk weinig met elkaar te maken hebben. In het Westen schiet iedereen in de vertrouwde kramp: “Teeven, wat ga je doen om al die Eritreeërs tegen te houden?” en: “Laten we maar ophouden met ontwikkelingssamenwerking, het heeft toch geen zin.”. Begrijpelijke reflexen, maar wie is er dan extra het kind van de rekening? Juist, de toch al onder uitbuiting, oorlog, rebellie, onderontwikkeling, analfabetisme, ziekten en onderdrukking gebukt gaande gewone Afrikaan. Vervelend, maar ja, we hebben hier immers 0,1 % krimp van de economie! Ik kan me daar niet bij neerleggen. Als wij, daartoe gemotiveerd door onze leiders (nationaal, Europees of zelfs mondiaal), niet als de bliksem onze welvaart voor een aanzienlijk deel met de rest van de wereld gaan delen, moeten we niet gek opkijken als die rest van de wereld hier, ter plaatse, haar deel komt opeisen. Dan zullen we de grenzen met geweld moeten afgrendelen tegen al die armoedzaaiers en zullen we moeten wennen aan aanspoelende lijken op de stranden van Fort Europa. Goed, delen dus. Maar hoe?
Omdat ik “onze” ontwikkelingshulp van een aantal kanten van dichtbij heb kunnen bekijken, geloof ik er niet meer zo in. Wel in kleinschalige projecten die het lijden van een kleine groep voor beperkte duur kan bestrijden, maar niet in een structurele verbetering van de omstandigheden, zodanig dat Afrika het binnen afzienbare tijd zonder ons kan. Veel van hetgeen wordt meegeteld als hulp verdwijnt in riante salarissen en vergoedingen, grote Landrovers en onzinnige projecten als het verzamelen van “demografische gendergegevens” in een gebied dat nauwelijks het stenen tijdperk is ontgroeid. Verder verdwijnt vrijwel zeker een aanzienlijk deel in de zakken van plaatselijke bestuurders, mijnbouwconcerns en ga zo maar door. Tot slot wordt met grote regelmaat hetgeen met jarenlang geploeter is opgebouwd, door een of ander conflict in een paar dagen tijd tot de grond toe afgebroken.
Het moet dus anders, maar hoe? Ik durf het bijna niet te zeggen, maar ik denk dat de oplossing ligt in een soort interim-management. Een niet onderdrukkend “kolonialisme”, waarbij een Afrikaans land met ons land wordt geïntegreerd. Wij betalen alles: wegen, havens, het ontginnen van natuurlijke grondstoffen, ziekenhuizen, scholen…. Alles. Maar we zijn wel de baas. Niet voor altijd, maar wel voor een paar generaties. Lang genoeg om de bevolking en hun leiders op te leiden en te laten wennen aan democratie, veiligheid, gezondheid en de rechtstaat en hen geweld, armoede en ziekte te laten ontwennen. Wie zal er dan terug willen naar het huidige lijden? Wie wil er terug naar het Europa van de middeleeuwen, waar horigheid, oorlog en gebrek de dienst uitmaakten?
De koloniale periode is natuurlijk gekenmerkt door onderdrukking en uitbuiting, maar er reden wel treinen, er waren ziekenhuizen en veel kinderen gingen naar school. Op veel plaatsen in Mali en Burkina Faso, zijn de enige stenen gebouwen de half ingestorte resten van wat de Fransen hebben achtergelaten toen zij, inmiddels al meer dan 50 jaar geleden, halsoverkop het land verlieten. Sindsdien is er alleen achteruitgang, corruptie en armoede geweest. De vele bevolkingsgroepen slaan zich erdoorheen met een gelaten: “C’est comme ça …”. Maar waarom zouden zij nog langer die narigheid moeten verdragen? Terwijl wij allemaal in weelde baden? Iedereen is het er wel over eens dat de dekolonisatie veel te abrupt heeft plaatsgevonden. Welnu, laten we dan nu, 50 jaar na dato, goedmaken, wat we destijds hebben nagelaten. En passant kunnen we dan ook de eis om erkenning, schadevergoeding en excuses voor uitbuiting en slavernij achter ons laten.
Hoe dit nu praktisch allemaal zou moeten weet ik ook niet precies. Ik heb er tenslotte niet voor doorgeleerd. Er zal een hoofdrol zijn weggelegd voor tienduizenden werkloze professionals en voor het Nederlandse bedrijfsleven. Er zal fors moeten worden geïnvesteerd in de beveiliging van stedelijke gebieden en de plaatsen waar natuurlijke hulpbronnen worden ontgonnen. Oorlog voeren in een oerwoud of in de savanne is immers, zo leert de geschiedenis, niet aan te raden. Het lijkt me wel dat waar welvaart verschijnt, fundamentalisme en rebellie verdwijnt. Misschien kan Nederland op dit terrein gidsland worden. Het gehele budget concentreren op 1 klein land, om het voorbeeld te geven aan de rest van de wereld. Uiteraard zal dat land (denk aan Togo, Gambia, Benin of Guinee), vrijwillig deze hulp moeten aanvaarden. We gaan niet op veroveringstocht. Rustigaan mensen opleiden, wegen en havens aanleggen, ziekenhuizen en scholen bouwen, mijnen of toerisme ontwikkelen en de baten daarvan opnieuw investeren in de hoop dat de bevolking het over 2 of 3 generaties zelf kan. Of misschien is de integratie in die tijd wel zo perfect dat er geen verschil meer is wie nu “de baas is”. Bovendien biedt dat hen en ons de kans een duurzame ontwikkeling in te zetten en daarmee te voorkomen dat het waanzinnig mooie continent Afrika (verder) wordt vernield. Ons geweten gesust, geen dobberende bootjes, geen kinderpardon en de weelderige natuur van Afrika gered voor de mensheid. Zou dat niet mooi zijn?
En hoe moet het dan in Azie en de rest van de derde wereld? Daar ben ik nog niet uit. Ik denk dat daar eerder een rol is weggelegd voor China en Rusland, omdat veel van die landen al tot hun invloedssfeer behoren. Onze goede bedoelingen zouden bovendien door de Russen en Chinezen ongetwijfeld als imperialisme worden uitgelegd.
Ik besef dat een plan als dit bijna onmogelijk uit te voeren is en dat er heel veel kritiek op zal komen. Ik hoor nu al het verwijt naief of een kolonialist te zijn. Het zij zo. Ik weet alleen dat het zo niet verder kan.
